Związek małżeński może być rozwiązany przez rozwód bez orzekania o winie lub z orzeczeniem winy któregoś z małżonków. Poza tym z uwagi na migrację ludności zachodzi nie rzadko potrzeba przeprowadzania rozwodu z obcokrajowcem, lub rozwiedzenia małżonków mieszkających za granicą lub gdy jeden z nich powrócił do kraju a drugi pozostał w innym państwie. Często jeszcze zdarza się konieczność uznania orzeczenia sądu zagranicznego w przedmiocie rozwodu przez sąd polski. Postępowanie rozwodowe może sprowadzić się do szybkiego procesu opartego na jednej rozprawie lub stanowić bardziej rozbudowane postępowanie w szczególności gdy w postępowaniu ustalana jest wina co rodzi potrzebę przeprowadzenia szeregu dowodów.
Sąd Okręgowy właściwy do rozpoznania sprawy rozwiąże małżeństwo po przeprowadzeniu postępowania sądowego wówczas gdy ustali zupełny i trwały rozkład pożycia pomiędzy małżonkami. Jeżeli Sąd nie ustali powyższej przesłanki może oddalić powództwo nawet gdy strony zgodnie wnoszą o rozwiązanie ich związku małżeńskiego.
Rozwód i jego przyczyny
Okoliczności takie jak zdrada, alkoholizm jednego z małżonków, czy też przypadki przemocy domowej, nie są wystarczające do orzeczenia rozwodu w sytuacji gdy w pomiędzy małżonkami nie doszło do zupełnego i trwałego rozpadu więzi małżeńskich.
Zupełny i trwały rozkład pożycia zachodzi wtedy gdy uległy zerwaniu wszystkie więzi małżeńskie czyli: uczuciowa, fizyczna, gospodarcza. Wspólne zamieszkiwanie małżonków nie przekreśla możliwości rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Sytuacja taka może być podyktowana sytuacją ekonomiczną stron (np. żaden z małżonków nie posiada możliwości zamieszkania w innym lokalu).
Wspólne zamieszkiwanie nie przesądza o tym, że pomiędzy małżonkami w dalszym ciągu istnieje więź gospodarcza. Sąd rozpoznając sprawę rozwodową bada czy rozkład pożycia stron jest trwały co oznacza, że musi istnieć stan, w którym okoliczności sprawy dają podstawę sądzić, że małżonkowie nie wrócą już do wspólnego pożycia. Rozkład pożycia stron powinien trwać od dłuższego czasu. Każdy przypadek należy oceniać indywidualnie. Zdarzają się i takie sytuacje gdy rozkład zostanie ustalony jako trwały mimo, że nie jest „długotrwały”.
Kiedy sąd nie udzieli rozwodu?
Sąd nie rozwiąże małżeństwa przez rozwód mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia stron jeżeli:
- wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci małżonków;
- rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia;
- drugi małżonek nie wyraził zgody na rozwód i jego odmowa nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego;
- orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
Sąd może skierować małżonków do postępowania mediacyjnego, szczególnie wtedy gdy zauważy szanse na utrzymanie małżeństwa lub koniecznym jest wypracowanie stanowisk stron w kwestiach spornych w szczególności gdy małżonkowie posiadają małoletnie dzieci.
Pomijając powyższe jeżeli sąd widzi szansę na pojednanie małżonków może nakłaniać ich do pojednania lub nawet zawiesić postępowanie sądowe. W takim przypadku wszczęcie postępowania postępowania może nastąpić na wniosek z upływem 3 miesięcy od dnia, kiedy postępowanie zostało zawieszone. Postępowanie rozwodowe toczy się przy drzwiach zamkniętych chyba, że obie strony zdecydują inaczej, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności.
Przebieg rozwodu
W sprawach o rozwód powództwo wzajemne jest niedopuszczalne. Drugi małżonek może żądać rozwodu, separacji lub wnieść o oddalenie powództwa.
W trakcie procesu sąd ustala – miedzy innymi – przyczyny rozkładu pożycia stron, posiadanie przez małżonków małoletnich dzieci i wszystkie inne ważne kwestie związane z sytuacją dzieci. Sąd przeprowadza dowód z przesłuchania stron. Małoletni, którzy nie ukończyli 13 roku życia, a zstępni stron, którzy nie ukończyli 17 lat, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków.
Postępowanie odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron. Przedmiotem postępowania rozwodowego może być również roszczenie alimentacyjne małżonka względem drugiego małżonka jeżeli:
- małżonek nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i znajduje się w niedostatku, np. jest chory i nie pracuje,
- rozwód powoduje znaczne pogorszenie jego sytuacji materialnej, a małżonek od którego żąda alimentów, został uznany wyłącznie winnego rozkładu pożycia.
Skutkiem rozwiązania związku małżeńskiego przez rozwód małżeństwo przestaje istnieć i małżonkowie stają się osobami stanu wolnego, ponadto ustaje między nimi wspólność majątkowa małżeńska. W ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się wyroku rozwodowego rozwiedziony małżonek może złożyć stosowne oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem w celu powrotu do nazwiska sprzed zawarcia związku małżeńskiego.
Od pozwu o rozwód sąd pobiera opłatę stałą 600 zł.
W razie pojednania się stron w pierwszej instancji, zwrotowi podlega cały uiszczony wpis od pozwu o rozwód; jeżeli natomiast do pojednania doszło w toku postępowania odwoławczego zwraca się połowę wpisu uiszczonego od apelacji.
W razie rozwiązania małżeństwa stron przez rozwód bez orzekania o winie sąd zwraca stronie, która uiściła wpis połowę jego wartości a pozostałą częścią opłaty obciąża każdego z małżonków po połowie
Decydując się na rozwód należy oprócz pozwu przygotować stosowne dokumenty w tym obowiązkowo odpisy aktów stanu cywilnego.